Blokschema’s lezen en opstellen: hoe doe je dat?

Blokschema’s worden gebruikt om chemische processen schematisch weer te geven. Zo worden deze processen opgedeeld in stapjes, zodat het een overzichtelijk schema geeft van wat er bijvoorbeeld allemaal gebeurt in een (deel van een) fabriek.

Video

Wil je liever op video zien hoe blokschema's werken? Check dan onderstaande video van Scheikundelessen.

Het lezen van een blokschema

Het lezen van een blokschema is op zich vrij eenvoudig, maar je moet wel goed opletten. Bij examens staan er namelijk soms grote blokken tekst bij die je heel precies moet lezen. Je kunt het beste een blokschemavraag maken met een highlighter, of dingen in de tekst onderstrepen met een pen of potlood.

Bij een blokschema staat elk groot vierkant voor een vat. Ook gaan er pijlen in en uit dat blok. Dit zijn de stromen van in- en uitgaande stoffen. Zo worden stoffen die in reactor I worden geproduceerd bijvoorbeeld doorgeleid naar reactor II. Ook kunnen ongewenste bijproducten van reacties afgevoerd worden. Ook kan er een overschot aan beginstoffen zijn, als er bijvoorbeeld een overmaat wordt gebruikt. Let dus op, dat als er over een overmaat aan beginstoffen wordt gesproken in de tekst dat die stof nog ergens voorkomt in het blokschema. De stof kan zowel afgevoerd worden, of meegaan naar het volgende vat en daar bijvoorbeeld worden gescheiden.

Er zijn twee soorten ruimtes:

• Reactors (of reactievaten). In een reactor worden nieuwe stoffen geproduceerd (hier vindt een reactie plaats!).
• Scheidingsruimten (of scheidingsvaten). In een scheidingsruimte worden verschillende stoffen van elkaar gescheiden (aan de hand van een scheidingsmethode).

Vaak wordt een reactor aangegeven met een R, en een scheidingsruimte met een S.

Blokschema opstellen

Je kunt ook zelf een blokschema opstellen. Hierbij schrijf je in het blok wat er gebeurt per stap. De pijlen zijn nog steeds de in- en uitgaande stoffen. Check bijvoorbeeld onderstaand schema, dat omschrijft hoe een pot appelmoes wordt gemaakt. 

Blokschema van hoe een pot appelmoes wordt gemaakt (bron: Wageningen Universiteit)

Op het eindexamen kun je een blokschema te zien krijgen dat er meer als volgt uitziet:

Blokschema op het eindexamen (bron: examen scheikunde HAVO 2013 tijdvak II)

Het is belangrijk om een aantal keer te oefenen met het lezen en opstellen van blokschema's. Zoek een paar oefenvragen op en maak deze voor je eindexamen. Dan ben je zeker goed voorbereid!