Wat was de Restauratie?

De Restauratie was de periode van 1815 tot 1830 in de Europese geschiedenis die begon na de ondergang van Napoleon. Overal in Europa werd toen geprobeerd om de gevolgen van de democratische revoluties terug te draaien en de koningshuizen weer de macht terug te geven.

Voorafgaand aan de Restauratie

In de tijd van de Franse Revolutie moesten verschillende oude vorstenhuizen in Europa genoegen nemen met een inperking van hun macht. De revolutie beëindigde in veel landen de autocratische regimes en de standensamenleving. In  Frankrijk belandde absoluut vorst Lodewijk XVI zelfs onder de guillotine. In de chaos van de jaren 1789-1799 die volgde op de Franse Revolutie  stond Napoleon Bonaparte als leider op in Frankrijk. Na orde op zaken te hebben gesteld in Frankrijk, begon hij tijdens zijn regering vele oorlogen te voeren met andere Europese landen. Hij veroverde zo met het Franse leger grote delen van Europa en werd keizer van zijn grote rijk. In 1815 werd hij uiteindelijk verslagen in Waterloo door de gezamenlijke legers van de grote Europese mogendheden. Deze overwinnaars vonden toen dat het tijd was om de situatie van voor de Franse Revolutie te herstellen, wat de Restauratie tot gevolg had.

Het Congres van Wenen

De eerste belangrijke gebeurtenis tijdens de Restauratie was het Congres van Wenen, dat plaatsvond van 1814-1815.

Het initiatief van het Congres lag bij de grote mogendheden van Europa in die tijd: Oostenrijk, Pruisen, Rusland en het Verenigd Koninkrijk. Al voordat Napoleon Bonaparte was verslagen, hadden deze landen begin 1814, het Verdrag van Chaumont gesloten. Hierin was afgesproken dat zij als geallieerde landen samen zouden werken totdat Napoleon definitief verslagen was.

Tijdens het congres probeerden de grote mogendheden tot een evenwichtiger machtsverdeling te komen in Europa. De onderhandelingen kwam eerst wat moeizaam op gang, door de uiteenlopende belangen van de deelnemende landen. Toch volgden er in 1815 concrete besluiten. Deze beslissingen waren gebaseerd op de vier belangrijke kernpunten van het congres:

• Er moest een machtsevenwicht komen in Europa, zodat mogelijk nieuwe revoluties de vrede niet zouden verstoren. Om Europa politiek stabiel te maken, werd de staatkundige kaart van Europa aangepast. Dit moest voorkomen dat er na Europa nog een keer één Europees land alle macht zou grijpen.
• Frankrijk moest omringd worden door bufferstaten, zodat het land in bedwang kon worden gehouden en geen gevaar meer zou vormen. Hiertoe werden oude staten rondom Frankrijk versterkt.
• De verdreven vorsten van voor 1792 moesten weer worden aangesteld. Zij werden namelijk gezien als de legitieme gezagsdragers. De regeringen die Napoleon in verschillende gebieden had geïnstalleerd werden afgezet.
• Geen enkele mogendheid mocht territoriaal verlies leiden, waardoor veel landen compensaties aangeboden kregen.

De Restauratie en Klemens von Metternich

Nadat deze besluiten waren genomen op het Congres van Wenen, brak de Restauratie aan, ofwel de periode waarin oude vorstenhuizen van voor de Franse Revolutie weer aan de macht kwamen. Het meesterbrein van de Restauratie was de Oostenrijker Klemens von Metternich, een man die na Napoleon lange tijd het politieke toneel van Europa beheerste. Hij werd nog tijdens de overheersing van Napoleon minister van Buitenlandse zaken en later ook staatskanselier van Oostenrijk. Metternich was diegene die het Congres van Wenen leidde. Hij was zeer conservatief en vond het daarom heel belangrijk dat de oude politieke orde, de absolute monarchie, werd hersteld. Hij bestreed daarbij het liberalisme en nationalisme, stromingen die tijdens de Restauratie toch populair bleven onder het volk. Het gedachtegoed van de revolutie had zich definitief genesteld in de Europese samenleving. Het onderdrukken hiervan bleek bijna onmogelijk te zijn: er braken vanaf 1830 weer grote revoluties uit die het einde van de Restauratie betekenden.

De Restauratie in Frankrijk

Nadat Napoleon was afgetreden, kwam in 1814 de Vrede van Parijs tot stand, waarbij bepalingen werden opgesteld die Frankrijk terugbrachten tot de oude grenzen van 1792. Het territorium van Frankrijk werd hierbij verkleind. Zo moest het land gebieden als Frans Zwitserland en Noord-Italiaanse veroveringen ‘inleveren’. Daarnaast moest in Frankrijk de orde van voor de Franse Revolutie hersteld worden: dit betekende dat het zogenaamde ancien regime moest worden teruggebracht. Hiertoe moest de invloed van de republikeinen worden ingeperkt en de macht van het vorstenhuis worden ‘gerestaureerd’. Zo hield de restauratie in Frankrijk in essentie het herstel van de Bourbon-monarchie in. Lodewijk XVIII belandde op deze manier op de troon. Hij was de jongere broer van Lodewijk XVI, die aan het eind van de Franse Revolutie onder de guillotine belandde. Lodewijk XVIII ging regeren met een grondwet, maar dit betekende niet dat er enige vorm van volkssoevereiniteit kwam. Hij was in zekere mate een absoluut vorst.

De Restauratie in Nederland

Op het Congres van Wenen werd ook besloten dat er een nieuwe, machtige bufferstaat boven Frankrijk moest komen te liggen. België alleen vonden de overleggende mogendheden te zwak, dus kwam er een nieuwe staat: het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Hiertoe behoorden de Noordelijke Nederlanden, Luxemburg en het huidige België. Willem I, een afstammeling van het huis Oranje-Nassau, werd koning van deze natie. Hij was de zoon van de in 1795 gevluchte stadhouder Willem V en prinses Wilhelmina van Pruisen. Toen Willem I in 1815 op de troon belandde, kwam er ook een nieuwe grondwet in Nederland, die de koning alle macht gaf. Willem was hierdoor een soort verlicht absoluut vorst geworden, die bijna absolute macht had maar het beste voorhad voor zijn volk. Nederland was in deze tijd namelijk een verarmd land, die kolonies had verloren en waar handel en scheepvaart bijna waren verdwenen. Na de Restauratie kreeg Nederland zijn kolonies terug en probeerde Willem I de industrie te stimuleren. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zou standhouden tot 1830. In dat jaar scheidden de Zuidelijke Nederlanden zich tijdens de Belgische Opstand af van de noordelijke provincies. Zo ontstond het zelfstandige land België.

Video

Wil je meer weten over het einde van de Franse Revolutie en de tijd na Napoleon? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.