De Reformatie: wat was dat?

De Reformatie, ook wel de Hervorming genoemd, was een beweging in de 16^e eeuw die de Rooms-katholieke kerk wilde verbeteren. Het leidde echter uiteindelijk niet tot de gewenste hervormingen in de Katholieke kerk, maar tot een kerksplitsing. Door de reformatie ontstonden er hierdoor twee grote christelijke geloven: het katholicisme en het protestantisme.

Oorzaken van de Reformatie

De Reformatie kwam niet zomaar uit de lucht vallen in de 16^e eeuw. Er waren al vanaf de 12^e eeuw, met een piek in de 14^e en de 15^e eeuw, bewegingen en kloosterorders ontstaan die de kerk van binnenuit wilden hervormen. Uiteindelijk zijn er een paar hoofdoorzaken aan te wijzen die aan de Reformatie ten grondslag liggen:

1. De hoofdoorzaak van de Reformatie (en de pre-reformatorische bewegingen) was de hoeveelheid misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk, die al eeuwenlang bestonden. Zo had de geestelijkheid (te) veel macht en rijkdom en waren de geestelijken erg corrupt. Ze buitten de kerkgangers uit via de aflaathandel, wat inhield dat mensen hun zonden zogenaamd met een aflaat konden afkopen. Ook verdeelden de geestelijken de baantjes onder elkaar, dit wordt simonie genoemd. Velen hadden ook een seksuele relatie, wat tegen het celibaat inging. De protestanten wilden deze misstanden uit de kerk hebben.
2. Het feit dat de Reformatie in de 16^e eeuw plaatsvond, had ook te maken met een andere nieuwe stroming van die tijd: het humanisme. Het humanisme leidde tot een nieuwe focus op het bestuderen van verschillende klassieke teksten. Humanisten als Erasmus lazen de originele vertaling van de Bijbel en kwamen erachter dat er vertaalfouten waren gemaakt en dat bepaalde katholieke praktijken, zoals het aflaatsysteem, niet in de Bijbel terug te vinden waren. Daarnaast legde het humanisme een focus op het individu, wat centraal begon te staan. Dit was in tegenstelling tot de Rooms-Katholieke Kerk, waar alles op hiërarchie en het collectief gebaseerd was. De protestanten vonden dat er een meer rechtstreekse relatie moest zijn tussen het individu en God: de mensen moesten zelf aan God om vergeving vragen, in plaats van te biechten aan de priester. Ook moesten de gelovigen zelf de bijbel gaan lezen, in plaats van het alleen maar voorgelezen te krijgen.
3. De uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg was ook erg belangrijk. Mede hierdoor verspreidden de ideeën van de hervormers zich snel over Europa.
4. Wat ook invloed uitoefende op het ontstaan van de Reformatie was de Grote Pest in Europa in de 14^e eeuw. De pest leidde tot kritiek op de kerk, omdat de geestelijken de ziekte niet konden stoppen en zij net zo snel ziek werden als de ‘gewone mensen’. De gelovigen vonden het ook niet kunnen dat de kerkleiders op de vlucht sloegen, in plaats van de slachtoffers te helpen. In de periode na de pest kwamen mede hierdoor ook allerlei pre-reformatorische bewegingen op die de Rooms-Katholieke Kerk bekritiseerden. 

De Reformatie

Als officieel begin van de Reformatie wordt vaak het jaar 1517 genomen, toen Maarten Luther in oktober zijn 95 stellingen publiceerde. We hebben geen bewijs voor de mythe dat hij ze ook daadwerkelijk op de kerkdeur timmerde, maar ze werden in dat jaar in ieder geval openbaar gemaakt. Luther werd hierdoor een kernfiguur van de Reformatie, net als de hervormer en humanist Calvijn. Deze twee reformatoren deelden veel punten van kritiek op de Rooms-Katholieke kerk. Ze vonden allebei dat de Bijbel het uitgangspunt van het geloof moest zijn en dat de kerk er praktijken op nahield die botsten met wat er in de Bijbel stond. Voorbeelden hiervan waren onder andere de heiligenverering, het aflaatsysteem en de biecht. Toch hadden Luther en Calvijn ook grote meningsverschillen, bijvoorbeeld over hoe het kerksbestuur georganiseerd moest worden. Zodoende ontstonden twee verschillende stromingen, het calvinisme en het lutheranisme, die de bekendste zijn binnen de Reformatie. Er waren echter nog vele andere hervormingsstromingen in Europa, die allemaal in andere landen en gebieden hun invloed uitoefenden.

De Contrareformatie

De katholieke reactie op de protestantse Reformatie wordt ook wel de contrareformatie genoemd. Deze stroming streefde ernaar om de katholieke kerk van binnenuit te hervormen. Dit was noodzakelijk door de vele misstanden die bestonden binnen de kerk. Door de corruptie van de geestelijken en sommige kerkelijke praktijken was er reputatieschade opgelopen. De Contrareformatie wilde tegemoetkomen aan enkele belangrijke kritiekpunten van het protestantisme op de misbruiken in de katholieke kerk. Er werd op deze manier ook geprobeerd om ervoor te zorgen dat katholieken de Rooms-Katholieke Kerk trouw zouden blijven en geen aanhangers werden van het protestantisme.

De Contrareformatie was vooral succesvol in het huidige Spanje, Frankrijk, Noord-Italië, het zuiden van Duitsland, Oostenrijk, Polen en Tsjechië. In die gebieden heroverden de katholieken terrein op de protestanten en/of zorgde de Contrareformatie ervoor dat het protestantisme nauwelijks aanhangers kreeg. Minder succesvol was de Contrareformatie echter in de Nederlanden, in grote delen van Duitsland, in Engeland en in Scandinavië.

Belangrijke gevolgen

De Reformatie had de volgende gevolgen:

• De Reformatie leidde tot de splitsing van de kerk: het protestantisme werd een officieel christelijk geloof, naast het katholicisme. Hierdoor nam de macht en de invloed van de Rooms-Katholieke kerk ook af. Dit ging niet zonder slag of stoot: de Reformatie had ook veel godsdienstoorlogen tot gevolg. In het ene land werden de katholieken vervolgd, in het andere land waren het de protestanten.
• Een van de godsdienstoorlogen in Europa was de Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden. Nadat die in 1568 was uitgebroken ontstond er al snel een tweedeling: in het noorden streed men voor het protestantse geloof en het afzetten van de Spaanse koning, terwijl men in het zuiden de koning en het katholieke geloof trouw bleef. Het gevolg was dat de Nederlanden uiteenvielen. Het noordelijke deel, uiteindelijk de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, wees het calvinisme aan als staatsgodsdienst. De Spaanse Nederlanden bleven echter katholiek, waardoor vele protestanten uit het zuiden naar het noorden emigreerden.
• De Reformatie bereikte alle hoeken van het Heilige Roomse Rijk, waar Karel V keizer van was geworden. Vooral hier, in het Duitse rijk, kreeg het protestantisme vaste voet aan de grond. Er volgden veel godsdienstconflicten tussen de protestantse Duitse rijksvorsten en de katholieke Keizer, zoals de Schmalkaldische Oorlog (1546-1547). Uiteindelijk vond Karel V dat er godsdienstvrede moest komen. In 1555 werd daarom de Vrede van Augsburg gesloten, die draaide om de leus 'cuius regio, eius religio' (wie het gebied beheerst, beheerst ook de godsdienst). Dit betekende dat iedere vorst voortaan zelf mocht bepalen welk geloof leidend zou zijn in zijn gebied. Alle burgers moesten daaraan gehoorzamen: er was dus geen individuele godsdienstvrijheid. Deze vrede hield echter niet lang stand. Toen er toch weer oorlogen uitbraken in 1618, werd uiteindelijk besloten beide religies te tolereren in elk gebied.

Video

Wil je liever op video de hoogtepunten zien van de Reformatie? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.