De Kristallnacht: wat was dat?

In de nacht van 9 op 10 november in 1938 vindt de Kristallnacht plaats, waarbij Joden massaal worden vermoord en aangevallen en hun bezittingen vernietigd. De Kristallnacht wakkert de georganiseerde vervolging van de Joden aan, die leidt tot de Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op deze pagina kun je alles lezen over de Kristallnacht.

Groeiend antisemitisme

Het antisemitisme (Jodenhaat) in het Duitse Rijk groeide al na de Eerste Wereldoorlog, toen Adolf Hitler de Joden de schuld gaf van het Duitse oorlogsverlies en van de politieke en economische crisis waar Duitsland zich in bevond. Hij noemde de Joden ‘de meesters van het kapitalisme’ en ‘vernietigers van de menselijke cultuur’ en zag ze als een bedreiging, omdat hij meende dat ze naar een wereldheerschappij streefden.

Nadat Hitler in 1933 de macht in handen heeft, worden nieuwe wetten uitgevaardigd die Joden uitsluiten van het alledaagse economische en sociale leven. Er verschenen borden in de straten met teksten als 'Joden niet welkom' en 'Koop niet bij Joden', waarmee het volk werd opgejut.

Joodse organisaties organiseren daarom als reactie een antinazi boycot, waarna de nazi’s op 1 april 1933 een anti-Joodse boycot beginnen. Mannen van de Sturmabteilung (SA) staan voor Joodse winkels, weerhouden klanten naar binnen te gaan en bekladden de ruiten. Joden worden in elkaar geslagen en vernederd, winkels worden geplunderd en Joodse bezittingen vernietigd. De boycot zou maar één dag duren, maar gaat op sommige plaatsen door tot de Nacht van de Lange Messen, op 30 juni.

Anti-Joodse wetten

Joden krijgen tussen 1933 en 1935 steeds meer beperkingen opgelegd, zoals beroepsverboden en het verbod om overheidsfuncties te hebben. Ze moeten een ‘J’ in hun paspoort laten stempelen en Joodse eigendommen worden afgenomen. Zo zijn er in 1933 nog 50.000 Joodse ondernemingen in Duitsland, in 1938 is dat aantal afgenomen tot minder dan 700.

Op 15 september 1935 voeren de nazi’s daarnaast de Rassenwetten van Neurenberg in, waardoor Joden hun burgerrechten verliezen en het verboden wordt voor een Duitser om te trouwen met iemand van Joodse afkomst. Er worden steeds meer wetten uitgevaardigd die het leven van de Joden onmogelijk moeten maken, zodat ze uiteindelijk het Duitse Rijk verlaten. Door alle discriminatie proberen veel joden dat ook te doen, maar ze zijn bijna nergens meer welkom.

In juli 1938 vindt daarom de Évian Conferentie plaats, op initiatief van de Amerikaanse president Roosevelt. De bedoeling is dat de 32 deelnemende landen Duitse Joden op hun grondgebied zullen toelaten, maar geen van deze landen is bereid dit te doen. De uitkomst van die conferentie zorgt ervoor dat de nazi’s het Duitse Rijk moeilijk Jodenvrij kunnen krijgen, waardoor de terreur steeds gewelddadiger wordt. Nazi’s gaan in steden de straat op en slaan Joden in elkaar en vernietigen hun eigendommen, zoals synagogen. De meeste van deze ‘illegale’ acties worden door de overheid officieel niet goedgekeurd, omdat ze bang zijn dat het de reputatie van Duitsland schendt. Door de propaganda staat de Duitse bevolking echter steeds positiever tegenover een nog gewelddadigere aanpak van de vervolging van de Joden. Het is wachten op de druppel die de emmer zal laten overlopen.

De Kristallnacht

Dit gebeurt op 3 november 1938, als de 17-jarige Joodse Herschel Grynszpan uit Parijs een bericht krijgt van zijn zus dat zijn familie aan de grens met Polen vaststaat. Hijzelf was al eerder illegaal uit Duitsland vertrokken, maar zijn familie werd, met nog zo’n 18.000 andere Joden, in oktober de Poolse grens overgezet. De Polen willen ze niet opnemen, dus moeten ze in vreselijke omstandigheden overleven in een niemandsland. Toen Herschel dit hoorde en las over de deportaties van de joden vanuit Duitsland, werd hij woedend. Hij kocht een pistool, ging op 7 november naar de Duitse ambassade in Parijs en schiet daar de diplomaat Ernst vom Rath dood.

Deze wanhoopsdaad gebruikte Joseph Goebbels om zijn haatcampagne tegen de Joden te versterken. Hij vond dat alle Joden samen verantwoordelijk waren voor de dood van Vom Rath en daarom als collectief gestraft moesten worden. Hitler gaf hierna het bevel om gewelddadige acties tegen de Joden te starten. Deze acties startten met de Kristallnacht in de nacht van 9 op 10 november 1938. Partijleiders en de SA krijgen van Goebbels alle vrijheid voor de Joodse vervolging en de politie mag niet ingrijpen. Overal in Duitsland werden Joden aangevallen, gearresteerd en vermoord. Velen plegen ook zelfmoord. Bijna 300 synagogen werden in brand gestoken en veel Joodse winkels werden verwoest. De nacht is daarom ook vernoemd naar de grote hoeveelheid glas dat de volgende ochtend op straat lag.

Gevolgen: een systematische Holocaust

Bizar genoeg vinden de Duitsers dat de Joden de schuld moeten krijgen, omdat zij het geweld zogenaamd hebben uitgelokt. De Joden werden daarom verantwoordelijk gesteld voor de schade van de Kristallnacht en moesten een vergoeding van 1 miljard mark betalen.

De meeste landen reageren met verontwaardiging op het incident, wat de relatie met Duitsland verslechtert. Veel Joden voelen aan dat ze niet meer veilig zijn in het Derde Rijk en besluiten te vluchten, onder andere naar Nederland. Maar omdat Nederland neutraal wil blijven en geen conflict wil met Duitsland, worden in eerste instantie de grenzen weer snel gesloten voor de vluchtende Joden. Toch neemt ons land uiteindelijk minstens 10.000 vluchtelingen op. Ook Groot-Brittannië begint met de zogenaamde kindertransporten en neemt zo duizenden Joodse kinderen op.

De Kristallnacht was de eerste grote aanval op de Joden sinds dat Hitler in 1933 de macht greep. Het was daarmee ook het startschot van een systematische vervolging van de Joden in het Duitse Rijk. De Holocaust was in feite al begonnen, maar de handelswijze tegen de Joden veranderde na de Kristallnacht. De nazi’s spraken na 9 november 1938 openlijk over de oplossing van het ‘Joodse vraagstuk’. De Jodenvervolging begon planmatig te verlopen, wat escaleerde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Uiteindelijk vermoordden de nazi’s voor en tijdens de oorlog ongeveer 6 miljoen Joden.

Video

Meer weten over de Kristallnacht? Deze video van SchoolTV legt het allemaal nog een keer uit.