De Franse Revolutie

In 1789 brak de Franse Revolutie uit, die grote gevolgen had voor de Franse geschiedenis. De revolutie duurde 10 jaar, kostte duizenden levens en maakte een einde aan het ancien régime in Frankrijk. Wat waren de oorzaken, aanleiding, het verloop en de gevolgen van deze Franse Revolutie?

Context

In 1715 stierf de ‘Zonnekoning’ van Frankrijk, Lodewijk XIV. De economie in Frankrijk lag in deze tijd op zijn gat, veel mensen leefden in armoede en de staatsschuld was erg hoog. De koning had nog steeds absolute macht en de standenmaatschappij bepaalde de sociale verhoudingen. Dit bleef zo tijdens de jaren die volgden, toen Lodewijk XIV achtereenvolgens werd opgevolgd door zijn (achter)kleinzonen. In 1774 kwam Lodewijk XVI, de zestiende, aan de macht. Hij trouwde met Marie-Antoinette, dochter van de keizer van Oostenrijk. De staatsschuld was intussen heel hoog opgelopen en het lukte verschillende ministers niet om deze weg te werken, ook door tegenwerking van Marie-Antoinette. Mede hierdoor was er veel ontevredenheid onder het Franse volk, vooral bij de derde stand. Zij hadden geen inspraak in het bestuur, ook omdat de Staten-Generaal al sinds 1614 niet meer bijeengeroepen was.

Oorzaken

Deze ontevredenheid van de bevolking was de oorzaak van de Franse Revolutie. Hieronder staan de oorzaken van deze ontevredenheid op een rijtje.

• De armoede onder het volk. De oogst was in Frankrijk een paar jaar achter elkaar mislukt door regen -en hagelbuien. Hierdoor steeg de prijs van meel enorm: uiteindelijk kostte een brood 80% van het dagloon van een arbeider. Duizenden boeren en arbeiders moesten hun laatste bezittingen verkopen om eten en belasting te kunnen betalen. De ongelijkheid en de honger zorgden voor veel woede.
• De uitgaven van het koningspaar. Zowel de koning als de koningin smeten geld over de balk, en leefden als goden. Ook had Lodewijk veel geld besteed aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Aangezien Engeland de aartsvijand van Frankrijk was, wilde Lodewijk de Amerikanen militair steunen. Toen de staatskas leeg was, sloot de koning dure leningen af en verhoogde hij de belastingen. Zo moest het volk betalen voor de Koninklijke uitgaven.
• Geen inspraak in het bestuur. De Verlichting had nieuwe ideeën meegebracht, waardoor het absolutisme niet zomaar meer werd geaccepteerd. De hogere burgerij binnen de derde stand (ook wel de bourgeoisie genoemd) wilde gelijkheid en stemrecht. Ze vonden het oneerlijk dat ze wel belasting betaalden, maar geen invloed hadden op het bestuur.

Aanleiding

In 1789 werd voor het eerst weer de Staten-Generaal bijeengeroepen door de koning. Hij moest wel, want het parlement verzette zich tegen de belastingen die Lodewijk opnieuw wilde gaan verhogen, om de staatsschuld te verlichten. De Staten-Generaal bestond uit de drie standen, namelijk de geestelijkheid, de adel en de burgerij. De vertegenwoordigers van deze standen stemden niet in met het voorstel van de koning om de belastingen te verhogen. Daarnaast kwamen ze met lijsten met klachten van de bevolking (bekend als de Cahiers de doléances) naar de vergadering toe. Zo was de derde stand ontevreden over het feit dat er per stand werd gestemd en niet ‘per hoofd’, ondanks het feit dat de derde stand het dubbele aantal vertegenwoordigers had. Ontevredenheid hierover en ruzie tussen de andere standen leidde ertoe dat de derde stand zich uitriep tot de Nationale Vergadering. De koning sloot de derde stand vervolgens uit van de standenvergadering. Zij vertrokken hierop naar een kaatsbaan, waar zij de ‘Eed op de Kaatsbaan’ aflegden. Hierin spraken zij af niet uiteen te gaan voordat er een Franse grondwet was. Hierna voegden ook steeds meer geestelijken en edelen zich bij de Nationale vergaring.

Intussen ging ook het gerucht rond dat de soldaten van de koning Parijs zouden gaan aanvallen, omdat Lodewijk een klein leger buiten Parijs had staan om een mogelijke opstand te kunnen neerslaan. Om wapens te bemachtigen, werd daarom op 14 juli 1789 de gevangenis de Bastille bestormd. De aanleiding hiervoor was ook het ontslag van de minister van financiën Jacques Necker, die zich hard had gemaakt voor de derde stand en erg populair was onder de bevolking. Dit ontslag door de koning zorgde voor grote woede. De bestorming van de Bastille wordt als beginpunt van de Franse Revolutie gezien. Nog steeds is deze dag, 14 juli, een nationale feestdag in Frankrijk.

Verloop 1789-1792

Vrij snel na het begin van de Franse Revolutie stelde de Nationale Vergadering in 1789 de zogenaamde ‘verklaring van de rechten van de mens en burger’ op. Hierin werd genoemd dat de soevereiniteit bij het volk lag en dat mensen vrij en met gelijke rechten geboren waren. De kernideeën van de Verlichting werden hiermee dus in de praktijk gebracht. Veel edelen vluchtten in het begin van de opstand het land uit. Ook het koningspaar wilde het land verlaten, om vanuit het buitenland een leger op te bouwen dat Frankrijk zou kunnen binnenvallen om de orde te herstellen. Samen probeerden ze in 1791 incognito te vluchten, maar ze werden ontmaskerd en in een kasteel gezet waar ze een soort van ‘huisarrest’ kregen. Hun waarde en status waren ze door deze actie al helemaal verloren.

In datzelfde jaar kwam de Nationale Vergadering met de eerste Franse grondwet. Er werd hierin bepaald dat de monarchie in stand werd gehouden en de koning de uitvoerende macht mocht houden, maar dat de wetgevende macht nu bij de wetgevende vergadering lag. De macht van de koning werd dus ingeperkt en er werd een soort censuskiesrecht ingevoerd. De standenmaatschappij en de voorrechten van de adel en geestelijkheid werden ook afgeschaft.

Een jaar later werd echter toch besloten om de koning af te zetten en het koningschap af te schaffen. Frankrijk werd vanaf dat moment een republiek met de Nationale Conventie, de opvolger van de wetgevende Nationale Vergadering, aan het hoofd. 

Verloop 1793-1799

Door onenigheid binnen de Nationale Conventie, werden er in 1793 twee comités opgericht: het comité van Algemeen Welzijn en het comité van Algemene Veiligheid. De jaren die volgen worden ook wel de terreur genoemd, omdat er tienduizenden mensen ofwel geëxecuteerd werden ofwel zonder rechtszaak in de gevangenis overleden. Er werden oorlogen gevoerd met Pruisen en Oostenrijk, maar ook binnen Frankrijk werd er gevochten. Uiteindelijk kregen de Jacobijnen de macht in handen, de radicale revolutionairen onder leiding van Maximilien de Robespierre. Hij hoorde bij het comité van Algemeen Welzijn en trok veel macht naar dit comité toe. Hij wilde onder andere dat het algemeen kiesrecht voor mannen werd ingevoerd en voerde een zogenaamd ‘schrikbewind’: hij zag overal ‘vijanden van de revolutie’ en liet daarom duizenden mensen onthoofden. Zo werd het christendom tot een verboden geloof verklaard en werden priesters en bisschoppen massaal vermoord. Ook Lodewijk XVI, inmiddels ‘burger Louis Capet’ genoemd, werd schuldig bevonden aan hoogverraad en onthoofd met de guillotine. Later moest zijn vrouw Marie-Antoinette hetzelfde lot ondergaan. Met de dood van de koning kwam er officieel een einde aan het ancien régime, de tijd van het absolutistische bestuur in Frankrijk van voor de Franse Revolutie.

Het bloedbad dat Robespierre aanrichtte, leidde tot veel verzet onder zijn aanhangers. Uiteindelijk belandde hij in 1794 zelf ook onder de guillotine. Hierna namen de Girondijnen de macht over. Deze tijd wordt het Directoire genoemd, waarin de uitvoerende macht lag bij een bestuur van vijf mensen. Er was echter nog steeds een strijd tussen de Jacobijnen en de Girondijnen aan de gang, en de Girondijnen waren ook niet populair onder de bevolking. Dit zorgde voor veel onrust. In 1799 werd hier een einde aan gemaakt door Napoleon, die een staatsgreep pleegde. Deze gebeurtenis wordt ook wel gezien als het einde van de Franse Revolutie.

Gevolgen

De Franse Revolutie had de volgende gevolgen:

• Napoleon bekroonde zichzelf in 1804 tot keizer van Frankrijk en veroverde een groot deel van Europa. In 1815 werd hij uiteindelijk verslagen bij de Slag bij Waterloo.
• De grondwet bleef, in aangepaste vorm, bestaan in Frankrijk. Napoleon maakte in 1804 wel een eigen wetboek, de Code Napoleon. Ook hier werden verlichte ideeën in vastgelegd: de persoonlijke vrijheid van iedere burger en het feit dat iedereen gelijk was voor de wet.
• Uiteindelijk werd in het Congres van Wenen in 1815 de gevolgen van de Franse Revolutie teruggedraaid en werd het ancien régime hersteld.

Video

Liever een filmpje kijken over de Franse Revolutie? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.