De Berlijnse Muur en het IJzeren gordijn
Gedurende de Koude Oorlog werd Europa verdeeld in twee ideologische blokken: het communisme en het kapitalisme. Deze waren gescheiden door het zogenaamde IJzeren Gordijn. Een onderdeel van deze grensafscheiding stond in Berlijn. Bijna 30 jaar lang werd deze stad verdeeld door de Berlijnse Muur. Op deze pagina lees je meer over de Berlijnse Muur en het IJzeren Gordijn.
Video
Wil je meer weten over de Berlijnse Muur en het IJzeren Gordijn? Kijk dan onderstaande video.
Het IJzeren Gordijn
Als in 1945 de Tweede Wereldoorlog is afgelopen, moet Europa zich weer opbouwen. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie hebben echter relatief weinig geleden van de oorlog. Beide grootmachten hebben een deel van Europa bevrijd en beschouwen deze delen als hun invloedssfeer. Door de grote ideologische verschillen tussen deze twee landen breekt de Koude Oorlog uit. De Sovjets willen vervolgens niks meer met het kapitalistische westen te maken hebben en gooien de grenzen in Europa op slot. Zo ontstaat een scheidslijn dwars door Duitsland en Europa, die het IJzeren Gordijn wordt genoemd.
Het IJzeren Gordijn is eigenlijk gewoon een metafoor voor de grensafscheidingen tussen Oost- en West-Europa in de periode van 1945-1989, die liepen van het noorden van Scandinavië tot Griekenland. Hoewel er op sommige plekken wel echt betonnen muren stonden en prikkeldraad, is het IJzeren Gordijn eigenlijk denkbeeldig. Het is vooral een ideologische grens die Europa verdeelde in twee blokken: het kapitalisme en het communisme. Zo is het IJzeren Gordijn kenmerkend geworden voor de Koude Oorlog. De eerste politicus die de metafoor gebruikte was de Duitse minister van propaganda: Joseph Goebbels. Het was echter Winston Churchill die het begrip aan de massa liet horen. Hij hield op 5 maart 1946 een toespraak, waar hij de woorden ‘iron curtain’ (IJzeren Gordijn) liet vallen. Hij bedoelde daarmee de scheiding tussen het kapitalistische westen en het communistische oosten in Europa.
Zie hieronder een map van het IJzeren Gordijn, oftewel de scheidingslijn tussen Oost- en West-Europa.
Voorafgaand aan het bouwen van de Berlijnse Muur
De spanning die kenmerkend was voor de Koude Oorlog was in Berlijn goed te voelen. Duitsland was na de oorlog verdeeld tussen de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet-Unie, maar ook Berlijn werd gesplitst in vier bezettingszones. Het gebied om de stad heen hoorde bij de Sovjet-Unie, maar de stad zelf was verdeeld tussen het Oosten, behorend tot de Sovjet-Unie, en het Westen, dat uit drie zones bestond. Op initiatief van de Sovjet-Unie werd er in 1946 zelfs een grenspolitiemacht gebouwd. Hierdoor mocht niemand van de oostelijke zones naar de westelijke zones reizen zonder een zogenaamde ‘interzonepas’. Ook werden er in deze periode de eerste grensafzettingen geplaatst, zoals prikkeldraad en barricades.
Wanneer in 1949 de Deutsche Demokratische Republik (DDR) wordt opgericht in Oost-Duitsland, vertrekken veel inwoners van de DDR naar West-Duitsland. Dit kwam omdat het westen van Duitsland (de BRD) het economisch veel beter deed en er in de DDR een gebrek aan democratie was. Veel mensen vluchtten via Berlijn, omdat de rest van de grens tussen de BRD en de DDR strenger werd bewaakt. Om te zorgen dat Duitsers niet meer zo eenvoudig via Oost-Berlijn naar het kapitalistische West-Duitsland konden vluchten, begon de Sovjet-Unie de grens nu goed af te zetten. Er kwamen hekken, bewakingsposten en alarminstallaties. Deze grens liep echter door een dichtbevolkt gebied en was daardoor moeilijk te bewaken, waardoor toch een groot aantal inwoners uit Oost-Duitland wisten te vluchten. Berlijn werd hierdoor een soort poort naar het westen.
De Berlijnse Muur
De economie van de DDR had veel te lijden van de grote hoeveelheid vluchtende burgers, die voornamelijk bestond uit hoogopgeleide, jonge mensen. Om een definitief einde te maken aan de leegloop van Oost-Duitsland besluit de toenmalige leider van de Sovjet-Unie, Nikita Chroesjtsjov, tot het bouwen van een muur. Op 13 augustus 1961 wordt er een begin gemaakt aan de Berlijnse Muur, die een soort kleine versie zou worden van het IJzeren Gordijn dat Europa verdeelde.
De 45 kilometer lange muur werd ook zwaar bewaakt en de grenswachten werden bevolen om op vluchtende personen te schieten. Zo’n 200 mensen zijn op deze manier gedood. De plotselinge scheiding zorgde er daarnaast voor dat families werden verscheurd en dat inwoners van Oost-Berlijn die in West-Berlijn hadden gewerkt opeens een nieuwe baan moesten zoeken.
Val van de Berlijnse Muur
Ondanks dat er veel weerstand was tegen de muur, heeft hij bijna 30 jaar bestaan. Vanaf de jaren '80 ontstaan echter hevigere protesten. In 1987 roept de Amerikaanse president Ronald Reagan de leider van de Sovjet-Unie, Gorbatsjov, dan ook op om de muur neer te halen (“Mr. Gorbachev, tear down this wall”) en zo te bewijzen dat ook hij meer vrijheid wilde in communistische landen.
Het duurde nog tot 1989, voordat de eerste grenzen open gingen. Dit gebeurde in Hongarije. Dit land besloot toen om het hek aan de grens met Oostenrijk te verwijderen. Hierna vluchtten duizenden Oost-Duitsers via Hongarije naar Oostenrijk. Toen de DDR hier een einde aan wilde maken, braken er grote protesten uit. Om de onrust af te laten nemen, besloot de regering toen om het makkelijker te maken om naar West-Berlijn te reizen. Terwijl het de bedoeling was dat dit geleidelijk zou gebeuren, werd er op de persconferentie per ongeluk uitgesproken dat dit ‘per direct’ doorgevoerd zou worden. Bewoners van Oost-Duitsland trokken hierop massaal naar de Berlijnse Muur, hakten zelf stukken uit de muur en vierden feest. De val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 betekende de hereniging van Duitsland, het einde van het communistische DDR en maakte ook een eind aan de Koude Oorlog: de scheidslijn tussen het westen en het oosten was hierbij gevallen.
