De Beeldenstorm van 1566

In 1566 woedt de Beeldenstorm door de Nederlanden. Protestanten vallen honderden kerken binnen, vernielen de heilige beelden en plunderen alles leeg. Ze uiten hiermee hun kritiek tegen de rooms-katholieke kerk en tegen het bewind van koning Filips II. De Beeldenstorm, ontstaan als  gevolg van opbouwende onrust, leidt tot nog meer chaos in de Nederlanden. De resulterende Tachtigjarige Oorlog leidt uiteindelijk tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Religieuze onrust in de Nederlanden

In het begin van de 16^e eeuw worden de Nederlanden bestuurd door keizer Karel V, die ook over het Duitse rijk en Spanje heerst. Karel de Vijfde is streng rooms-katholiek en wil religieuze eenheid in zijn rijk. Dit betekent dat iedereen het katholicisme moet aanhangen. In de Nederlanden komt rond 1500 echter het protestantisme op, een christelijke stroming die kritiek heeft op de katholieke kerk.

Karel V noemt dit ‘ketterij’ en wil de verspreiding van het protestantisme onderdrukken. Veel protestantse ketters belanden hierdoor op de brandstapel.

In 1555 doet de keizer echter afstand van de troon, omdat het hem niet lukt om de kerkelijke eenheid in de Nederlanden te herstellen. Zijn zoon, Filips II, volgt hem op en gaat door met het vervolgen van de protestanten. Hij werkt samen met de ‘inquisitie’, een soort rechtbank van de katholieke kerk die ketters tot de doodstraf veroordeelt. De nieuwe Spaanse koning was hierdoor niet bepaald geliefd bij veel lokale edelen, wiens macht ook nog eens werd ingeperkt door het centralisatiebeleid van Filips.

Intussen gaat het economisch gezien ook slecht in de Nederlanden: veel mensen verliezen hun baan en komen financieel in de problemen. Daarnaast zorgde de winter van 1564-1565 ook nog eens voor een grote misoogst, met massale honger als gevolg. Dit alles resulteerde in groeiende onrust.

Aanleiding van de Beeldenstorm

Nadat Filips II in 1559 terug naar Spanje is vertrokken, is zijn halfzus Margaretha van Parma landvoogdes geworden. Zij bestuurt de Nederlanden als vertegenwoordigster van de koning. Als gevolg van alle onrust, biedt een groep edelen op 5 april 1566 Margaretha een ‘smeekschrift’ aan. Ze vragen in deze brief of ze de bloedige kettervervolgingen wil beëindigen. De landvoogdes is bang voor meer onrust en verzet en besluit om de vervolgingen te verminderen.

Hierdoor durven de protestanten weer openbare religieuze diensten te organiseren. Tijdens deze zogenaamde ‘hagenpreken’ werd steeds feller kritiek geuit tegen de katholieke kerk. De predikanten roepen protestanten op om te leven volgens de Bijbel. Hierin staat dat de gelovige sober moet leven en dat het verboden is om heilige beelden te maken en te vereren. Dit zorgt voor ergernis tegenover de uitbundig ingerichte katholieke kerken, die rijkdom uitstralen en vol staan met dit soort beelden.  

Uiteindelijk sloeg op 10 augustus 1566 de vlam in de pan tijdens één van de hagenpreken in het dorpje Steenvoorde. Na die preek dringt een groep van de aanwezigen een klooster binnen en verwoest daar de religieuze beelden, vernietigt boeken en plundert het kerkzilver. Dit was het begin van de Beeldenstorm.

De Beeldenstorm (1566)

In de weken na 10 augustus verspreidt de Beeldenstorm zich over de Nederlanden. In sommige steden is er veel enthousiasme en betaalt de protestantse kerkgemeenschap sterke mannen om de kerken te vernielen. Protestanten dringen in totaal honderden kerken en andere heiligdommen binnen. Ze zien de Beeldenstorm als een manier om kerken te zuiveren. Door beelden te verwoesten, worden de kerken geschikt gemaakt voor meer sobere, protestantse kerkdiensten waarin het volgen van de Bijbel wordt gepredikt.

Naast het vernielen van beelden wordt er ook veel geplunderd en geroofd. De Beeldenstorm zorgde er dan ook voor dat er heel veel boeken verloren zijn gegaan. Zo werd op 22 augustus 1566 de hele bibliotheek van het Dominicanenklooster in Gent in de rivier de Leie gegooid, waarna de protestanten de rivier droogvoets konden oversteken.

Op onderstaande kaart kun je zien waar de Beeldenstorm plaatsvond.

Als je binnenkort een keer in Utrecht bent, dan kun je in de Dom een voorbeeld van de Beeldenstorm zien. Je ziet daar een muur met vernielde standbeelden.

Gevolgen

Toen Filips II hoorde over de Beeldenstorm, was hij woedend. Om de protestanten te straffen en de opstand te onderdrukken, zond hij de hertog van Alva naar de Nederlanden. Deze ‘ijzeren hertog’ kreeg een leger van 10.000 man mee om de orde te herstellen en verving Margaretha van Parma in 1567. Alva voerde de opdracht van Filips II uit en stelde een speciaal gerechtshof in: de Raad van Beroerten, ook wel de ‘Bloedraad’ genoemd. Ongeveer 7000 protestanten werden veroordeeld en veel edelen vluchtten naar het buitenland. Een van deze edelen was Willem van Oranje, die zich ook verzette tegen het beleid van Filips. Vanuit het Duitse rijk begon hij gewapende invallen in de Nederlanden te organiseren. Dit was het begin van de Nederlandse Opstand, een 80-jarige burgeroorlog die uiteindelijk heeft geleid tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1648.

Dit nieuwe land legde de macht niet in de handen van de koning, maar in de handen van de stedelijke burgerij. De Beeldenstorm, het begin van de opstand die zal resulteren in de Nederlandse republiek, kan gezien worden als de doorbraak van de burgerij die zich niet langer door de koning en de rooms-katholieke kerk liet beïnvloeden. De gebeurtenissen in 1566 laten zien dat de stedelijke burgers toen al economisch en politiek sterk waren, wat in de eeuwen daarna alleen maar zou groeien.

Wil je meer weten over de Nederlandse opstand en hoe de Beeldenstorm daar een rol in speelde? Check dan onderstaande video.