Alles over averechtse selectie en moral hazard

Averechtse selectie en moral hazard zijn twee problemen die voorkomen bij verzekeringen. Ze worden veroorzaakt door asymmetrische informatie. Op deze pagina kun je alles over deze zaken lezen.

Video

Wil je dit onderwerp liever uitgelegd zien in een korte video? Check dan de volgende video.

Wat is asymmetrische informatie?

Asymmetrische informatie wil zeggen dat één partij meer informatie over iets heeft dan de andere partij. Bekijk eens het volgende filmpje:

We hebben hier twee partijen: de jongen die een auto wil kopen, en de oude vrouw die haar auto wil verkopen. De informatie die de twee hebben over de auto is niet gelijk. De oude vrouw weet hoe ze met haar auto omgaat en de jongen niet. In een situatie waarvan er sprake is van meer informatie voor één partij dan voor de ander spreken we van asymmetrische informatie. Bij asymmetrische informatie is er dus sprake van onvolledige informatie voor de ene partij.

Asymmetrische informatie komt veel voor bij verzekeringen. Stel je voor dat de oude vrouw in het filmpje haar auto verzekert. De verzekeraar weet dan niet hoe zij met haar auto omgaat: er is sprake van asymmetrische informatie. Dit soort asymmetrische informatie komt voor bij alle verzekeringen. Je zorgverzekeraar weet bijvoorbeeld niet hoe gezond je leeft en je inboedelverzekering weet niet of je voorzichtig met je spullen omgaat.

Door asymmetrische informatie ontstaat voor verzekeraars twee problemen: averechtse selectie en moral hazard.

Averechtse selectie: hoe werkt het?

Een verzekeraar onderscheidt verzekerden op basis van risico, namelijk mensen met een laag risico op schade ('goede risico’s') en mensen met een hoog risico op schade ('slechte risico’s'). Bij averechtse selectie verzekeren alleen de slechte risico’s zich, terwijl goede risico’s zich niet verzekeren.

Voorbeeld

Een verzekeraar heeft 20 cliënten. Daarvan zijn er 15 ‘goede’ risico’s: zij rijden geen schade. De overige 5 zijn ‘slechte’ risico’s: zij rijden gemiddeld voor 1000 euro aan schade.

Als de verzekeraar aan alle verzekerden € 250 aan premie rekent, leidt hij geen verlies:

• Alle 20 cliënten betalen € 250 aan premie. De inkomsten zijn dan 20 x 250 = € 5000.
• De kosten die de verzekeraar heeft zijn de uitgaven aan schade. Zo hebben 5 cliënten gemiddeld € 1000 aan schade. De totale kosten zijn dan 5 x 1000 = € 5000.
• Omdat dit gelijk staat aan de inkomsten, leidt de verzekeraar geen verlies.

Bij averechtse selectie verzekeren alleen de slechte risico’s zich. Als in dit voorbeeld alleen de slechte risico’s zich zouden verzekeren, zou de verzekeraar als inkomsten 5 x 250 = € 1250 hebben. De kosten zouden dan gelijkblijven, met 5 x 1000 = € 5000. De verzekeraar leidt dan 5000 - 1250 = € 3750 verlies. De verzekering wordt zo onbetaalbaar voor de verzekeraar. Averechtse selectie is op deze manier een probleem: verzekeraars kunnen hun verzekeringen alleen in stand houden als zij ook inkomsten ontvangen van de mensen met een laag risico op schade.

Moral hazard: hoe werkt het?

Een ander probleem wat optreedt door asymmetrische informatie is moral hazard, ook wel bekend als moreel wangedrag. Moral hazard wil zeggen dat mensen zich onvoorzichtig gaan gedragen, omdat ze toch verzekerd zijn voor eventuele schade. Als je fiets verzekerd is kun je er minder voorzichtig mee omgaan: als je schade hebt, betaalt de verzekeraar tenslotte. Je kunt je zo risicovoller gaan gedragen, omdat de financiële gevolgen van schade niet meer voor jezelf zijn maar voor de verzekeraar. Als je fiets verzekerd is kun je er bijvoorbeeld minder voorzichtig mee gaan rijden of hem minder vaak op slot zetten.

Verzekeraars kunnen in de financiële problemen komen door moral hazard. Als mensen minder voorzichtig zijn en meer schade krijgen, moeten verzekeraars meer geld uitkeren. Zo zal een fietsverzekeraar meer geld moeten uitkeren als mensen vaker hun fiets stuk rijden.

Wat zijn maatregelen tegen averechtse selectie en moral hazard?

Om verzekeringen betaalbaar te houden, nemen verzekeraars maatregelen tegen averechtse selectie en moral hazard. Voorbeelden van deze maatregelen kun je hieronder vinden.

Collectieve dwang

Collectieve dwang betekent het verplicht stellen van verzekeringen. Op deze manier wordt averechtse selectie voorkomen: ‘goede’ risico’s moeten zich verplicht verzekeren en kunnen er niet voor kiezen om zich niet te verzekeren als zij een lager risico hebben. Een voorbeeld hiervan is de zorgverzekering in Nederland. Deze is voor iedereen verplicht, waardoor iedereen meebetaalt en de zorgkosten van de Nederlandse zieken betaald kunnen worden. Er is sprake van risicospreiding: het financiële risico dat ontstaat als mensen ziek worden en ziektekosten hebben wordt verspreid over de hele bevolking. Zo’n verplichte verzekering waarin iedereen in een land meebetaalt wordt ook wel een volksverzekering genoemd. Volksverzekeringen gaan uit van het principe van solidariteit: iedereen is verzekerd en iedereen betaalt dezelfde premie. Deze solidariteit bij volksverzekeringen wordt ook wel verplichte solidariteit genoemd: het is in Nederland verplicht om een zorgverzekering te hebben.

Informatie verzamelen

Een verzekeraar zal proberen om informatie te verzamelen over het gedrag van hun verzekerden. Een voorbeeld kun je vinden bij overlijdensrisicoverzekeringen. Dit zijn verzekeringen die geld uitkeren aan je nabestaanden als je overlijdt. Voordat je zo’n verzekering kunt afsluiten moet je vaak eerst een medische keuring doen. Door middel van deze keuring verzamelt de verzekeraar informatie over je gezondheid. Zo kan de verzekeraar averechtse selectie tegengaan: hij kan bijvoorbeeld weigeren om een persoon met een ernstige ziekte te verzekeren, of een hogere premie vragen. Een andere manier waarop een verzekeraar informatie kan verzamelen is door te kijken naar claims in het verleden: een persoon die in het verleden meer schade aan zijn auto heeft gehad kan een hoger risico op schade in de toekomst hebben.

Premiedifferentiatie

Premiedifferentiatie wil zeggen dat een verzekeraar een hogere premie vraagt voor een ‘slecht’ risico dan voor een ‘goed’ risico. Een verzekeraar van een overlijdensrisicoverzekering kan zo korting op de premie van niet-rokers geven, om deze mensen te motiveren om alsnog deze verzekering af te sluiten, ook al hebben ze een lager risico. Een ander voorbeeld is autoverzekeringen: jongeren betalen vaak een hogere premie, omdat zij gemiddeld meer schade rijden. Ouderen, die gemiddeld minder schade rijden, kunnen zo gemotiveerd worden om zich beter te verzekeren omdat zij minder betalen. Bij premiedifferentiatie betalen ‘slechte’ risico’s meer en ‘goede’ risico’s minder. De verzekeraar gaat zo averechtse selectie tegen: de ‘goede’ risico’s hoeven minder te betalen en zullen zo eerder geneigd zijn om zich alsnog te verzekeren. 

Bonus-malussysteem

In het bonus-malussysteem krijgt iemand met een verzekering korting op zijn/haar premie als hij/zij een bepaalde periode geen schade heeft. In een bonus-malussysteem kan het bijvoorbeeld zo zijn dat als iemand een jaar lang geen schade aan zijn auto heeft, hij het jaar daarop minder premie betaalt. Op deze manier is het in het voordeel van de persoon zelf om geen schade te claimen bij de verzekering: hij hoeft dan minder premie te betalen, en krijgt dus een ‘bonus’. Als iemand veel schade heeft en veel claimt, kan hij/zij een hogere premie krijgen: dit is de ‘malus’. Bonus-malussystemen gaan moral hazard tegen: de verzekerde heeft er zelf financieel voordeel van om minder te claimen, omdat hij/zij dan een lagere premie krijgt. Zo worden verzekerden aangemoedigd om zich voorzichtiger te gaan gedragen. Ook kan averechtse selectie worden tegengegaan: ‘goede’ risico’s weten dat zij korting krijgen als zij niet claimen, en dus het volgende jaar korting krijgen op hun premie.

Eigen risico

Als een verzekerde een eigen risico heeft betaalt hij/zij een gedeelte van de schade zelf. Hierdoor zal een verzekerde minder snel geneigd zijn om een claim in te dienen: hij/zij moet dan zelf ook meebetalen. Op deze manier wordt moral hazard tegengegaan: het is in het belang van de verzekerde zelf om minder claims in te dienen. Als iemand weet dat hij zelf moet meebetalen aan eventuele schade aan zijn auto, zal hij daar waarschijnlijk voorzichtiger mee omgaan. Tegenover een eigen risico staat vaak een korting op de premie. De verzekerde betaalt dan minder premie, maar moet wel zelf een gedeelte van de schade betalen. Een verzekeraar ontvangt dan minder geld aan premies, maar kan wel een gedeelte van eventuele schade door de verzekerde zelf laten betalen. Ook hoopt de verzekeraar dat de verzekerde voorzichtiger zal zijn en minder schade zal claimen. Ook een eigen risico kan op deze manier leiden tot minder averechtse selectie: ‘goede’ risico’s kunnen voor een verzekering met eigen risico kiezen omdat zij denken geen claims in te dienen, en krijgen zo korting op hun premie.

Waar komt moral hazard nog meer voor?

Moral hazard komt niet alleen voor bij verzekeringen, maar ook in andere gevallen. Hieronder vind je een aantal voorbeelden.

Banken

Banken gebruiken geld dat zij binnenkrijgen om te beleggen of investeren, met als doel hier zoveel mogelijk winst bij te maken. De verwachte winst is vaak hoger bij beleggingen of investeringen met een hoog risico. Banken zullen zo geneigd zijn om meer risico te nemen, omdat zij zoveel mogelijk winst willen behalen. Als de risicovolle beleggingen/investeringen van een bank fout gaan, kan de bank dreigen failliet te gaan. In zo’n geval kan de overheid van het land waar de bank gevestigd is besluiten de bank te redden. De overheid geeft of leent dan geld aan de bank die failliet dreigt te gaan, zodat die zijn schulden kan afbetalen. Dit kan leiden tot moreel wangedrag van de banken: zij zullen eerder geneigd zijn om risicovol met hun geld om te gaan, omdat zij weten dat als dit fout gaat de overheid hun toch wel zal redden.

Landen

Als een land in de EU failliet dreigt te gaan, kan de EU besluiten om dit land te helpen door het land geld te lenen of bestaande leningen kwijt te schelden. Dit kan leiden tot moreel wangedrag van de landen in de EU: als zij onverantwoordelijk met hun geld omgaan en geld verliezen, worden zij ‘gered’ door de EU. Dit kan ertoe leiden dat landen minder voorzichtig met hun financiën omgaan, omdat als het slecht gaat met hun financiën zij toch wel geholpen zullen worden door de EU.

Principaal-agent dilemma

Moral hazard komt ook voor bij principaal-agentrelaties. Bij principaal-agentrelaties huurt een principaal een agent in om een taak uit te voeren. Er kan moral hazard voorkomen als het niet in het belang van de agent is om de taak als bedoeld uit te voeren.